Czerniak to złośliwy nowotwór skóry wywodzący się z melanocytów, czyli komórek wytwarzających barwnik melaninę. Przemiana w nowotwór złośliwy polega na przekształceniu melanocytów w komórki nowotworowe. Czerniaki najczęściej rozwijają się w obrębie skóry, ale mogą wystąpić także w błonie śluzowej ust, nosa czy gałki ocznej, lub rzadziej w innej lokalizacji (przewód pokarmowy, opony mózgowo-rdzeniowe, układ chłonny) czyli wszędzie tam, gdzie obecne są komórki barwnikowe (melanocyty).
Czerniak – fakty i mity
Mimo że o czerniaku pisze się i mówi w mediach coraz więcej, mity narosłe wokół tej choroby są nadal powtarzane na forach internetowych, a nawet przed gabinetami lekarskimi.
Które opowieści są prawdziwe, a o których lepiej szybko zapomnieć ?
- Nie należy wycinać znamion, ponieważ może to uaktywnić raka.
MIT. Chirurgiczne usunięcie znamienia, które budzi niepokój onkologiczny jest jedyną metodą wyeliminowania ryzyka związanego z czerniakiem. Uwaga – znamiona barwnikowe usuwa się zawsze przy użyciu skalpela (a nie np. lasera), tak, by nie naruszyć struktury znamienia, które musi później zostać przebadane histopatologicznie. Oczywiście, jeśli czerniak zdążył już dać przerzuty, wycięcie zmiany nie wystarczy. - Czerniak może pojawić się wyłącznie na skórze
FAKT. To prawda, że w większości przypadków nowotwór ten dotyka skóry. Może jednak występować wszędzie tam, gdzie znajdują się melanocyty (komórki barwnikowe), czyli na gałce ocznej, w siatkówce, a także na błonach śluzowych jamy ustnej i okolic intymnych. Szczególną postacią nowotworu jest czerniak podpaznokciowy. Taki typ raka występuje częściej u pacjentów, u których wcześniej zdiagnozowano czerniaka i u osób po 50. roku życia. Pojawia się najczęściej na paznokciu kciuka lub palucha stopy i ma postać ciemnego podłużnego paska. W niektórych przypadkach łatwo pomylić go z objawami grzybicy paznokci. - Rak skóry jest nieuleczalny.
MIT. Czerniak wykryty we wczesnym stadium doskonale poddaje się leczeniu. Statystyki mówią, że bez względu na to, z jaką postacią czerniaka mamy do czynienia, w pierwszym stadium choroby blisko 90% pacjentów może liczyć na całkowite wyleczenie, a terapia ogranicza się do chirurgicznego usunięcia zmiany wraz z marginesem zdrowej tkanki. - Osoby bez znamion nie są zagrożone wystąpieniem czerniaka.
MIT. Osoby, które nie mają znamion też są zagrożone czerniakiem. Można nawet powiedzieć, że w ich przypadku zagrożenie jest większe, bo nie mają zwyczaju regularnego badania skóry. Osoby, które mają znamiona są zazwyczaj znacznie bardziej uważne, lepiej chronią skórę przed słońcem, częściej konsultują się z lekarzem. Dlatego niezależnie od tego czy masz znamiona na skórze, czy nie pamiętaj o profilaktyce, czyli ochronie skóry przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych i regularnych badaniach. - Czerniak nie musi pojawić się w miejscu istniejącego znamienia.
FAKT. Ponad 50 proc. czerniaków powstaje w miejscach całkowicie zdrowej skóry! To właśnie powód, dla którego nie ma medycznego uzasadnienia dla profilaktycznego usuwania wszystkich znamion. Pozbywamy się tylko tych, które w klinicznym badaniu dermatoskopem wzbudzają niepokój lekarza. I uwaga: jeśli tylko sprawa nie wymaga natychmiastowej interwencji, lato nie jest dobrą porą na tego typu profilaktyczne zabiegi. Jest gorąco, pocimy się, wszystkie rany gorzej się goją. Poza tym sama blizna powstająca po zabiegu jest bardziej narażona na działanie promieniowania UV. - Czerniak jest bardzo agresywny i potrafi dawać przerzuty we wczesnych stadiach.
FAKT. Czerniak jest jednym z najzłośliwszych nowotworów, bowiem ma dużą zdolność do przerzutów drogą naczyń chłonnych i krwionośnych. Podczas gdy inne nowotwory muszą się uczyć strategii opanowywania organizmu przez przerzuty, czerniak – przez jeden swój specyficzny gen – niejako „rodzi się” z tą wiedzą. Dzięki temu potrafi dawać przerzuty odległe (do płuc, wątroby, kości, mózgu) już we wczesnych stadiach, co stanowi o jego wyjątkowej agresywności. Szczyt przerzutów występuje zwykle po pierwszym i drugim roku od rozpoznania, choć zdarzają się i przerzuty późne (5-10 lat po rozpoznaniu).
Jak zapobiec powstaniu czerniaka ?
- Należy unikać ekspozycji na światło słoneczne, zwłaszcza w dzieciństwie, połączonej z opalaniem i poparzeniem słonecznym.
- Wskazane jest noszenie ochronnych ubrań, okularów przeciwsłonecznych, kapeluszy z szerokimi rondami oraz unikanie słońca w czasie jego najsilniejszego działania – pomiędzy godz. 11.00 a 15.00.
- Zaleca się regularne stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi. Należy podkreślić, że stosowanie filtrów nie zapobiega całkowicie posłonecznym uszkodzeniom tkanek. Paradoksalnie wręcz liczne badania wskazują, że stosowanie filtrów przeciwsłonecznych jest powiązane z wyższym ryzykiem wystąpienia czerniaka i nieczerniakowych raków skóry. Filtry opóźniają bowiem wystąpienie rumienia i objawów oparzenia skóry, zachęcając do przedłużonej i niekontrolowanej ekspozycji na słońce. Dają więc często złudne poczucie bezpieczeństwa. Pomimo umiejętnego stosowania filtrów, nawet kilkukrotnego w czasie przebywania na słońcu, należy jak najbardziej ograniczać czas ekspozycji na UV. Jest to jedyny skuteczny, jak do tej pory, sposób zapobiegania rozwojowi czerniaka.
